Tercüme-Kısmî

Nushü’l-hükkâm fî sebebi’n-nizâm

Yazar : İlmî Kadızâde

Detaylar

Katalog Türü Siyaset
Eser Numarası 611
Eser Adı Nushü’l-hükkâm fî sebebi’n-nizâm
Müellif Tam Künyesi Mehmed İlmî b. Mustafa el-Halvetî el-Amâsî
Müellif Bilinen Kısa Adı İlmî; Kadızâde
Yüzyıl (Hicri) 11.
Yüzyıl (Miladi) 17.
Vefat Tarihi Hicri 1045
Vefat Tarihi Miladi 1635
Dil Türkçe
Kütüphane Adı Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi
Koleksiyon Adı Reisülküttab
Koleksiyon (Demirbaş) Numarası 00923
Varak Numarası 1b-120a vr.
Yazı Türü Nesih
Eserin Türü Tercüme-Kısmî
Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri Eser Takıyyüddin İbn Teymiyye'nin (ö. 728/1328) es-Siyâsetü'ş-şer'iyye adlı eserinin kısmî ve serbest tercümesidir. Müellif İbn Teymiyye'nin bu eserini doğrudan lafzî olarak tercüme etmemiş olup onun eserini de kullanarak yeni bir eser derlemeye çalışmıştır. Aynı zamanda bir siyâsî nasihatnâme özelliği taşıyan eser müellif tarafından Sultan Ahmed'e ve Sadrazamı Murad Paşa'ya ithafen ve Şeyhülislam Esad Efendi'nin isteği üzerine Sultan IV. Murad'a ithafen olmak üzere iki defa kaleme alınmıştır. Müellif ilk olarak eserine uzun bir "dîbâce" (Reîsülküttab nr. 0923, 1b-63a vr.) ile giriş yapmış ve burada Sultan I. Ahmed'e övgülerde bulunan beyitlere, umerânın ve ulemânın ahvalini anlatan ve "padişaha hayır dua" maksadıyla yazılan manzûm bölümlere yer vermiştir. Daha sonraki bölümde Sultan I. Ahmed'in sadrazamlarından olan Murad Paşa'nın Celâlîleri Anadolu topraklarından temizleme niyetine değinmiş ve ona yardım etmek amacıyla da bu eseri hediye olarak takdim etmiştir. Kur'ân'dan bazı ayetleri, hadîs-i şerifleri, birçok ahbar ve nasihatleri bir araya getirip Türkçe'ye tercüme ederek bu eseri oluşturmuştur. Paşa eseri defalarca okumuş ve bir nüshasını Sultan Ahmed'e de hediye etmiştir. Daha sonra müellif Ayasofya Camii'nde vaaz verme görevi kendisine tevdi edildikten üç gün sonra Şeyhülislam Esad Efendi'yi ziyarete gider, Esad Efendi onun vaazlarda çok müteesir ve memnun olduklarını ve düşmanların bile etkilendiğini ifade ederek kendisinden Sultana takdim edilmek üzere bu nasihatlerden Sultana mahsus olanları tekrar yazmasını ister. Müellif de daha önce Sadrazam Murad Paşa için kaleme alıdığı Nushü’l-hükkâm fi sebebi’n-nizâm adlı eserinden bahseder. Esad Efendi bunun üzerine sultâna nasihatnâme tarzında bir eser göndermek isteğini tekrar ederek önceki eserini tekrar yazmasında bir sakınca görmez. Müellif şeyhülislamın bu istediğini kırmayıp, ders ve vaazlar dolayısıyla işlerinin yoğunluğundan dolayı eserini sadece tatil günlerinde tebyiz ederek Sultan IV. Murad'a takdim edilmek üzere tekrar kaleme almıştır. Müellif eserine ilk olarak müslümanların huzuru için gerekli ilacın ne olduğunu beyan ederek başlayıp bunun sultâna hitaben ifade eder. Sonraki satırlarda müslümanların içinde bulundukları fitne, fesad, günahlar ve yenilgilerine dair onlara "derman" olacak ayet, hadis ve özlü sözlere ve bunların manasına ve izahına ve konuyla ilgili hikayelere yer verir. Müerllif eserinin sonunda ise daha önceki bir hükümdar zamanında meydana gelen ihtilal üzerinden sultânların şer'-i şerîfe muhalif olmaması gerektiğine değinip, ülkelerin ihtilalden ancak bununla ilgili halas olacağını dile getirerek eseri bitirir. Eserde genel anlamda şeriata bağlı kalmak, istişare, haramlardan kaçınmak vb. konulara değinilir. Eserde hikaye, nazm, şiir, beyit, rubâi vb. edebî türlere de yoğun bir şekilde yer verilmiştir.
Eserin Telif Tarihi 1. [1603M-1617M] 2. [1623M-1640M]
Notlar Bazı kaynaklar eserin I. Ahmed zamanında yazılıp, Sultan Murad’a sunulduğu belirtmiştir (M. Orhan Çolak, "İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Siyasetnâmeler Bibliyografyası", TALİD, (Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2003, 339-378) s. 368). Bu ifadeleri şöyle tahsis etmek daha doğru olacaktır: Eser iki kez kaleme alınmış ve ilk olarak Sultan I. Ahmed'in veziri Murad Paşa'ya ve akabinde aynı dönemde Murat Paşa üzerinden Sultan I. Ahmed'e, ikinci olarak da Şeyhülislam Esad Efendi üzerinden Sultan IV. Murad'a takdim edilmiştir.
Sınıflama (Siyaset Alanı Sınıflaması) Fıkıh