KATALOĞUN İÇERİĞİ

1. Eser Numarası: Katalog çalışması içerisindeki eserlere verilen ve esere kaynaklık teşkil edecek kayıt numarasıdır. Bu bölüm bir açıdan eserin ilgili çalışma içerisindeki referans numarasıdır. Eser numaraları müelliflerin vefat tarihlerine göre verilmiştir. Kesin olarak bilinmemekle birlikte vefat ettiği dönemi bilinen müelliflerin eser numarası ise sistemde hiyerarşik bir şekilde sonlarda numaralandırılmıştır.

2. Eser Adı: Eserin kütüphane kayıtlarında ve mevcut literatür geleneği (esere dair tercüme, şerh vb. çalışmalar ile bahsi geçen tabakat, terâcim, katalog vb. çalışmalar) içerisindeki bilinen ve çokça kullanılan en meşhur ismine yer veren bölümdür.

3. Eserin Bilinen Diğer İsimleri: Eserin bilinen en meşhur isminin yanında, onun gerek eser içerisinde gerekse esere dair diğer kaynaklarda anılan diğer isimlerini veren bölümdür.

4. Müellif Adı (Tam Künyesi): Eserin müellifinin mevcut literatür geleneği (esere dair tercüme, şerh vb. çalışmalar ile bahsi geçen tabakat, terâcim, katalog vb. çalışmalar) veya eserin kendi metni içerisinde geçen tam adına yer veren bölümdür.

5. Müellif Adı (Bilinen Kısa Adı): Müellifin mevcut literatür geleneği (esere dair tercüme, şerh vb. çalışmalar ile bahsi geçen tabakat, terâcim, katalog vb. çalışmalar) kütüphane kayıtlarında ve mevcut literatür geleneği içerisindeki bilinen ve çokça kullanılan en meşhur isminin yer aldığı bölümdür.

6. Yüzyıl (Hicri): Müellifin vefat ettiği hicrî yüzyılın  yer aldığı bölümdür.

7. Yüzyıl (Miladi): Müellifin vefat ettiği miladi yüzyılın  yer aldığı bölümdür.

8. Vefat Tarihi (Hicri): Müellifin hicrî vefat tarihine yer veren bölümdür. Vefat tarihleri varsa öncelikle DİA’ya (Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi) göre verilmiştir. Vefat tarihi hakkında kesin bilgi sahibi olunmayan müellifler için ise müellife dair yapılan özel çalışmalardan, eserlerinin yazma nüshalarından veya müstakil tabakât ve teracim kitaplarından istifade edilmiştir.

9. Vefat Tarihi (Miladi): Müellifin hicrî vefat tarihine tekabül eden miladî tarihe yer veren bölümdür. Tarih çevirme işlemi TTK’daki (Türk Tarih Kurumu) “tarih çevirme kılavuzu”na göre yapılmıştır.

10. Dil: (Telif, şerh, haşiye veya tercüme vb.) eserin hangi dilde kaleme alındığını belirten bölümdür.

11. Kütüphane Adı: Eserin kullanılan yazma nüshasını ihtiva eden koleksiyonun bulunduğu kütüphanenin adına yer veren bölümdür.

12. Koleksiyon Adı: Eserin kullanılan yazma nüshasını ihtiva eden kütüphanenin bölümlerinin adıdır.

13. Koleksiyon (Demirbaş) Numarası: Yazma nüshanın ilgili koleksiyondaki numarasıdır.

Koleksiyon Numarası ve Demirbaş Numarası: Yazma Eserler Başkanlığı, İSAM, Süleymaniye gibi birçok kütüphanede eserlerin numaraları için taramalarda “başlık” olarak verilen bölüm “demirbaş” ibaresidir. Ancak bu ibare tarama sistemlerinde mevcut başlıklardan “koleksiyon numarası”na karşılık gelmektedir. Kütüphanelerde verilen “demirbaş numarası” adlı başlık ise eserin ilgili kütüphanedeki “koleksiyonsuz genel numarası”dır. Bu açıdan gerek elimizde eserlerin demirbaş numaralarının mevcut olmaması gerekse de bunun temininin tüm eserler için belirlenen süre içerisinde pek mümkün görünmemesi dolayısıyla katalog çalışmasında “demirbaş” ibareli sütun kaldırılmıştır. Ve bu iki başlıktan biri olan ve kütüphane sitelerinin katalog taramalarında “demirbaş numarası” ibaresiyle verilip aslında “koleksiyon numarası” kastedilmesi dolayısıyla bu bölümlerde “demirbaş” ibaresi altında verilen sütun “başlığı” “Koleksiyon (Demirbaş) Numarası” şeklinde verilmiştir.

Numaralar beş basamaklı sayı olarak yazılmıştır. Dört ve aşağısı için başlarına “0” konularak beş basamağa tamamlanmıştır. Süleymaniye ve birçok yazma eser kütüphanesinde taramalarda beş basamak kullanılmaktadır. Ancak İSAM’ın (Türkiye Ktp.) tarama bölümlerinde demirbaş numaraları altı basamaklı olarak aranmaktadır. İlgili eserlerin taraması yapılırken buna dikkat edilmelidir.

14. Varak Numarası: Eserin metninin ilgili yazma nüshada bulunduğu sayfaları veren bölümdür.

15. Hattat/Müstensih/İstinsah: Eserin metninin yer aldığı ilgili yazma nüshanın istinsahını (çoğaltmak/yazmak) yapan kişinin verildiği bölümdür.

16. Yazma Kayıt Yeri: Eserin kullanılan yazma nüshasının istinsah edildiği yeri belirten bölümdür.

17. Yazma (İstinsah) Tarihi: Eserin kullanılan yazma nüshasının istinsah edildiği tarihi (hicrî-miladî) belirten bölümdür.

18. Yazı Türü: Eserin kullanılan yazma nüshasının istinsah edilirken metnin yazısının hat sanatındaki özel türünü belirten bölümdür.

19. Eserin Türü (Telif, şerh, haşiye, tercüme, nazire, ihtisar (özet), intihab (derleme, seçme) vb.): Eser kaleme alınırken çalışmanın mahiyetinin belirtildiği bölümdür. Bu bölüm hakkındaki bilgi için öncelikle metin girişinde hakkında konuştuğu eser için müellifin kullanmış olduğu ibareler, sonrasında tabakat, terâcim kitapları ve kataloglarda yer alan bilgiler dikkate alınmıştır.

20. Eserin Baskısı: Yazma eserlerin eğer yapılmışsa mevcut baskısı hakkında neşir bilgilerinin yer aldığı bölümdür. Bu bölümdeki bilgilere ulaşılırken İSAM kütüphanesi, yazma eser kütüphaneleri ve “https://www.worldcat.org/” adlı internet sitesi ile bazı kitap siteleri kullanılmıştır.

21. Eserin Çevirisi: Eserin yazma veya baskısının varsa öncelikle Türkçe çevirisine, yoksa diğer dillerdeki çevirisine dair bilgilere yer veren bölümdür. Bu bölümdeki bilgilere ulaşılırken İSAM kütüphanesi, diğer kütüphaneler (yazma eser) ile özellikle “http://www.kibo.com.tr/kibokatalog/” ve “https://www.worldcat.org/”adlı internet sitesi ve diğer kitap siteleri kullanılmıştır.

22. Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri: Eserin telif sebebi ve tarihi, kime ithaf edildiği, ne tür konuların işlendiği, işleniş üslûbu ve konusu yönüyle ahlâk alanındaki yeri, literatürdeki önemi vb. birçok konuda bilgi veren bölümdür. Çalışmanın en önemli ve benzerleri içerisindeki farklığını oluşturan kısımlarından biridir.

Bu bölüm oluşturulurken eserin öncelikle müstakil olarak giriş (mukaddime, dîbâce, fâtihatü’l-kitâb, bidâye vb.) başlığı veya bunlar yoksa emmâ ba‘d/أما بعد ile başlayıp asıl konuya kadar olan kısımlar ve sonuç (hâtime, hâtimetü’l-kitâb, hulâsa, ve li-nehtumi’l-kitâb/ولنختم الكتاب vb.) başlıklar incelenmiştir. Sonrasında ise eserin genel olarak tüm metnine göz atılmıştır. Ayrıca eser hakkında yapılan farklı çalışmalara (şerh, haşiye, tercüme, makale, ansiklopedik maddeler, tez vs.) da bakılmıştır. Gerekli bazı bilgiler bu kaynaklardan alınmış ve bunlar “notlar” kısmında belirtilmiştir.

23. Eseri Konu Başlıkları: Eserin konusu hakkında başlıklar halinde bilgi veren bölümdür. Bir başka deyişle bu bölüm eserin içindekiler/fihrist kısmına yer veren bölümdür. Çalışmanın en önemli ve benzerleri içerisindeki farklığını oluşturan bir diğer kısım da burasıdır. Yine bu bölüm oluşturulurken ilk olarak varsa eserin baskısı veya tercümesinden; bunun dışında eser hakkındaki müstakil çalışmalardan faydalanılmıştır. Ancak bunun yanında yazma nüshası da incelenmiştir.

Yazma nüsha incelenirken ise eserin tanıtımı ve içerik bilgileri bölümünde olduğu gibi öncelikle eserin genelde fihristinin müstakil olarak verildiği giriş (mukaddime, dîbâce, fâtihatü’l-kitâb, bidâye vb.) başlığı, nüshanın vikayesinde veya iç sayfada müstensih, okuyucu vb. kişiler tarafından yazılan notların olduğu bölümlerine veya bunlar yoksa metnin emmâ ba‘d/أما بعد ile başlayıp asıl konuya kadar olan kısımlarına ve bazı eserlerde de fihristin nadiren yer aldığı sonuç (hâtime, hâtimetü’l-kitâb, hulâsa, ve li-nehtumi’l-kitâb/ولنختم الكتاب vb.) başlıklarına bakılmıştır. Ancak bu bölümlerle yetinilmemiş eserin tüm sayfaları tek tek incelenerek fihrist ile eser içerindeki bölüm başlıkları karşılaştırılmıştır. Bunun yanında konu başlıkları hiçbir şekilde belirtilmeyen eserlerin başlıkları ise metin okuması yapılarak işlenen konular kabaca zikredilmiştir. Ayrıca eser hakkında yapılan farklı çalışmalara (şerh, haşiye, tercüme, makale, ansiklopedik maddeler, tez vs.) da bakılmıştır. Gerekli bazı bilgiler bu kaynaklardan alınmış ve bunlar “notlar” kısmında belirtilmiştir.

24. Eserin Telif Tarihi: Müellifin eseri telif ettiği yıla veya varsa eserin birkaç farklı tarihlerdeki telifine yer veren bölümdür. Bu bölümdeki bilgilere öncelikle doğrudan eserin metni (mukaddime, dîbâce, fâtihatü’l-kitâb, bidâye, sebeb-i nazm, sebebü te’lîfi’l-kitâb vb. başlıklar; nüshanın vikayesinde veya iç sayfada müstensih, okuyucu vb. kişiler tarafından yazılan notların olduğu bölümler veya bunlar yoksa metnin emmâ ba‘d/أما بعد ile başlayıp asıl konuya kadar olan pasajlar; hâtime, hâtimetü’l-kitâb, hulâsa, ve li-nehtumi’l-kitâb/ولنختم الكتاب, tarihü’l-kitâb, tarih-i nazm, vb. başlıklar) ve eserin varsa müellif hattı veya diğer nüshaları incelenerek ulaşılmıştır. İkinci olarak ise eser ve müellifi hakkındaki müstakil çalışmalar dikkate alınmıştır.

25. Notlar: Eserin yukarıda sayılan bölümleri hakkında özel açıklamalara ve istifade edilen kaynaklara yer veren bölümdür.

26. Sınıflama (Siyaset Alanı Sınıflaması): İSD kataloğunu hazırlamaya başladığımızda hangi tür metinlerin siyaset alanına gireceği sorusu ile karşılaştık. el-Ahkamu’s-sultaniyye, es-siyasetü’ş-şeriyye, nasihatname/edep literatürü, imamet konularında yazılan eserler ile filozofların siyasete dair metinlerinin siyaset alanına girdiği hususunda genel bir kabul bulunmakla birlikte bu türler dışında yer alan eserler hakkında bir tartışma bulunmaktadır.

İSD kataloğunda yer verilen 805 eseri fıkıh (138), kelam (57), tasavvuf (15), felsefe (42), edeb literatürü (315), tarih (44) ve genel (194) başlıklarında tasnif ettik.

Günümüze ulaştığı bilinmeyen ve içeriklerini tespit edemediğimiz eserleri (meşhur bazı eserler dışında) ihtiyaten genel kategorisinde değerlendirdik. Devletlerin sınırları, idari yapıları ve işleyişleri hakkında önemli bilgiler içeren kitabet, inşa ve coğrafya alanında yazılmış eserlerin temsil gücü yüksek önemli örnekleri de genel kategorisinde ele alındılar. İSD kataloğu giriş denemesi olduğu için harac, emval, emr-i bi’l-maruf konularında yazılan eserlerin tümü kaydedilmedi. Ayrıca siyer, cihad, had vergi vb. konularını içeren fıkıh metinleri ile imamet bahislerine yer veren kelam kitaplarına da İSD kataloğunda yer verilmedi. İSD kataloğunda yer alan eserlerin şerh ve muhtasarları meşhurları dışında kaydedilmedi. İslam siyaset düşüncesinin uygulamada aldığı farklı şekilleri ve bunların bu düşünce üzerindeki etkilerinin izini sürebileceğimiz en önemli kaynaklar tarih kitaplarıdır. İslam tarihinde ortaya çıkmış devletler, siyasi yapılar ve bunların işleyişleri ile mevcut siyasi grupların durumları hakkında bilgiler veren tarih kitapları da bazı örnek metinler dışında İSD kataloğunda yer almadılar.