| Katalog Türü | Siyaset |
| Eser Numarası | 285 |
| Eser Adı | Siyâsetnâme |
| Müellif Tam Künyesi | Ebû Ali Hasan b. Ali et-Tûsî |
| Müellif Bilinen Kısa Adı | Nizâmülmülk |
| Yüzyıl (Hicri) | 5. |
| Yüzyıl (Miladi) | 11. |
| Vefat Tarihi Hicri | 485 |
| Vefat Tarihi Miladi | 1092 |
| Dil | Farsça |
| Kütüphane Adı | Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi |
| Koleksiyon Adı | Fatih |
| Koleksiyon (Demirbaş) Numarası | 03453-002 |
| Varak Numarası | 176-330 vr. |
| Hattat-Müstensih | Yûsuf b. Muhammed Mervî |
| Yazma İstinsah Tarih | 0925H |
| Yazı Türü | Talik |
| Eserin Türü | Telif |
| Eserin Baskısı | Paris, Schefer yayımı, 1891. |
| Eserin Çevirisi: Türkçe | 1. haz. Mehmet Altay Köymen, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1990. XXV, 322 s. 2. çev. Mehmet Kanar; önsöz Osman G. Özgüdenli. -- İstanbul: Say Yayınları, 2015. 368 s. |
| Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri | Selçuklu Sultanı Melikşah’ın veziri olan müellif Nizâmülmülk eserine "Bendeniz Hasan derim ki" şeklinde başlayarak bu ifadeleri kullandığı hicrî 479 yılına atıf yapar. Sonra bu tarihte Sultan Melikşâh kendisine ve diğer devlet erkânına hitaben herkesin ülke hakkında düşünerek, nelerin iyiye gitmediği, dergâh, divan ve sarayda nelerin yerine getirilmediği ve gizlendiği, kendisinden önceki padişahların neleri nasıl yaptıkları, önceki Selçuklu sultânlarının diğer hükümdarlar arasındaki ilişkileri ve bunların neler olduğu, aralarındaki işleri vb. hususlar hakkındaki düşüncelerini yazıp kendisine getirmelerini istediğini belirtir. Sonra müellif sultânın bundaki amacını zikrederek kendisinin sultânın huzurunda "bildiklerini, gördüklerini, tecrübelerini ve hocalarından öğrendiklerini" sultâna açıkladığını ifade eder. Eserin telifi yaklaşık altı yıl sürmüş hicrî 485 yılında tamamlanmıştır. Eser toplamda elli fasıldan ve bunların altında yer alan bablardan müteşekkildir. Eserin ikinci "mukaddime"sinde ise müellifin bu eseri ilk olarak otuz dakuz bab/fasıl üzere tertip edip bunları temize çektiğini ancak devlet içindeki muhaliflerin çektirdiği acılar yüzünden eserine on bir fasıl daha eklediğini belirtilmektedir. Müellifin de ifadesine göre eserin her faslında ayet, hadis ve özlü sözlere, geçmiş dönemin büyüklerinin sözlerinin yer aldığı hikayelere yer verilmiş ve müellif bunlara dair yorumlarda bulunmuştur. Eserde genel olarak devletin işleyişi, aksaklılar, bazı düzenlemeler, kurumların canlılık kazanması, askerî nizâm, vb. bir çok konuya değinilmiştir. Ayrıca müellif bu kitabı okumaktan vazgeçecek bir padişahın bulunmayacağına, çaresiz onun okuması gerektiğine değinerek; kim okursa dost-düşman ahvalini daha iyi kavrayıp "padişahlığın düzeni, kaidesi, dergâh, divân, meydân, meclis, mallar, sözler, halk ile askerin durumu" vb. birçok şeyin kendisinde açıklığa kavuşacağını belirtir. |
| Eserin Konu Başlıkları | [Mukaddime]. 1.-5. Fasıl: Zamanın akışı, insanların durumu ve Âlemin hükümdarına övgüler; zamâne hükümdarının Allah'ın nimetlerinin değerini bilmesi; zulme kalkışmaması, adaletli olması, iyi davranması; âmiller ve onların gönderilmesi ile vezilerin ahvâli; iktâ sahipleri ve reâyaya nasıl davranıldığının araştırılması. 6.-10. Fasıl: Kadılar, hatipler, muhtesibler ve onların işleri ile faaliyetlerinin önemi; âmilin, kadının, reisin, şahnenin, mühtesibin ahvâlinin sorulması ve şartları; din ve şeriat işlerinin nasıl olduğunun araştırılması ve soruşturularak bunlar hakkında bilgi alınması; devlet müşrifleri, maaşları, durumları, zamanları; isithbarat sahipleri, gizli haberciler, postacılar ve ülke işleri için alınacak tedbirler. 11.-15. Fasıl: Dergahtan yazılan ferman ve emirlere hürmet gösterme; önemli işleri için dergahtan gulâm gönderilmesi; casuslar, ülkenin iyiliği ve halkın/reâyanın işleri için tedbir alınması; devlet işlerinin aksamaması için ulak ve postacıların gönderilmesi; sarhoş ve ayık iken verilen sözlü emirler. 16-20. Fasıl: vekîl-i hâs, şahın dergahında onun çalışmalarının etkili kılınması; hükümdarın nedimleri, yakınları, işlerinin düzenlenmesi; hükümdarın ülke işleri hakkında bilginlerle istişâre etmesi; müfredler, teçhizatları ve ülke için bunların işlerinin düzenlenmesi; farklı türde murassa silahlar, bargâhın düzeni. 21.-25. Fasıl: Elçilerin ahvâli, davranışları, işlerinin düzenlenmesi; konak yerleri ve merhalelerde ordu için yem, erzak bulundurulması; hükümdarın ordusuna ait tahsisatın belirlenmesi; her ırktan her türlü asker bulundurulması; rehine almak, hükümdar dergâhında tutmak. 26.-30. Fasıl: Türkmenlerin hizmete alınması; bendegâhın sorun çıkartmaması, işlerinin düzeni; saray gulamları ve işlerinin düzenlenmesi; havâs ve avâmdan olanların huzura alınması; şarap meclisinin düzenlenmesi, şartlarının yerine getirilmesi. 31.-35. Fasıl: Bendeleri, hizmetkarların hükümdar dergâhındaki duruş düzeni; asker ihtiyaçları ve talepleri; askeri teçhizatın hazırlanması ve sefer; hata yapan yüksek rütbelilerin azarlanması; dergâh-ı âli'nin bekçileri, kapıcıları, nöbetçileri. 36.-40. Fasıl: Hükümdarların sofrası ve bu işlerin tertibi; liyâkatli hizmetkarların hakkının teslimi; iktâ, muktiler ve raiyetin durumu hakkında ihtiyatlı olunması; ülke ve hükümdarlık ile ilgili işlerde acele edilmemesi; emr-i hares, çûbdarlar ve ülke için cezalandırma usülü. 41.-45. Fasıl: Hükümdarın her işte Allah'ın kullarına bağışta bulunması; iki işin bir kişiye verilmemesi, işsizlere iş verilmesi, temiz dindar olan asil insanlara iş verilmesi, mezhebi bozukların ülkeden uzaklaştırılıp kovulmaları; tesettürler, harem dairesi, hükümdarın emri altında bulunanlar, ordu komutanlarının düzeni; İslam meliklerine düşman olan haricilerin, dini bozukların teşhiri; Mazdek'in ortaya çıkışı, mezhebi, Nûşirevân-ı Âdil'in onu öldürmesi. 46.-50(1). Fasıl: Ateşperest Sinbad'ın Nişâbur'da ortaya çıkması, Rey'de müslümanlara saçtığı fitne; Bâtınîlerle Karmâtîlerin ortaya çıkışı, bozuk mezheplerini yaymaları; Hurremedinlerin isyânı, hükümdar hazinesi ve hazinenin düzeni, mazlumları dinleyip cevap vermek, adâlet dağıtmak; vilâyet gelirlerinin hesabının tutulması ve bu işin yöntemi. |
| Notlar | Eserin içerik ve konu başlığı bilgileri için şu iki eserden ayrıca istifade edilmiştir. 1. haz. Mehmet Altay Köymen, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1990. XXV, 322 s. 2. çev. Mehmet Kanar; önsöz Osman G. Özgüdenli, İstanbul: Say Yayınları, 2015. 368 s. |
| Sınıflama (Siyaset Alanı Sınıflaması) | Edeb Literatürü |
