| Notlar | "et-Temhîd’in beşinci bölümü devlet başkanlığı (imâmet) hakkındadır. Bâkıllânî burada daha önce Menâḳıbü’l-eʾimme adlı kitabına giriş niteliğinde bir risâle yazdığını, risâleyi bazı ilâve ve çıkarmalarla bu eserine naklettiğini belirtir. Müellif, Şîa’nın “nas tezi”nin eleştirisine bir giriş olmak üzere bilgi vasıtalarından haberin mânasını, çeşitlerini, mütevâtir haberle haber-i vâhidi kısaca işler. Ardından Hz. Ali’nin imâmetine dair “nas” diye aktarılan haberlerin eleştirisine ve ihtiyar (tercih/seçim) yönteminin ispatına geçer. Kendisine biat edilecek imamın özelliklerini anlatır. Daha sonra Hz. Ebû Bekir, Ömer, Osman ve Ali’nin imâmetlerinin meşrûiyetini, Şîa mensuplarının ileri sürdüğü iddiaları, Hz. Ali ile bazı ashap grupları ve Havâric arasındaki anlaşmazlıklara değinir, bu arada büyük İslâm çoğunluğunun imâmete dair Sünnî görüşünü de ortaya koyar... et-Temhîd’in bugüne kadar üç nüshası tesbit edilmiştir. Bunlardan birincisi 472’de (1079) istinsah edilen Paris nüshası olup (Bibliothèque Nationale, nr. A 6090) varak 61a’dan itibaren İmâdüddin neşrine göre 191 sayfa eksiktir (s. 242-433). İkinci nüsha Süleymaniye (Ayasofya, nr. 2201, istinsah tarihi 478 [1085]), üçüncü nüsha Âtıf Efendi kütüphanelerindedir (istinsah tarihi 555 [1160] olup halen bu kütüphanede yer almamaktadır, krş. McCarthy, neşredenin girişi, s. 27). Eser ilk defa Mahmûd Muhammed el-Hudayrî – Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde tarafından et-Temhîd fi’r-red ʿale’l-mülḥideti’l-Muʿaṭṭıla ve’r-Râfiża ve’l-Ḫavâric ve’l-Muʿtezile adıyla yayımlanmışsa da (bk. bibl.) burada sadece Paris nüshasına dayandığından metnin üçte birinden fazlası eksiktir. Neşrin sonuna Kādî İyâz’ın Tertîbü’l-medârik’inde Bâkıllânî’ye ait biyografi kısmı eklenmiş ve et-Temhîd hakkında bazı notlar konmuştur. R. J. McCarthy, Kitâbü’t-Temhîd adıyla gerçekleştirdiği neşirde (bk. bibl.) üç nüshayı göz önünde bulundurmakla birlikte imâmet bahsine yer vermemiş, buna sebep olarak da imâmetin kelâmın temel konularından olmayışını ve kendisinin bu kısmı neşretmeye hazır bulunmayışını zikretmiştir (neşredenin önsözü, s. 21-23). et-Temhîd’in İmâdüddin Ahmed Haydar tarafından (Kitâb) Temhîdü’l-evâʾil ve telḫîṣu’d-delâʾil adıyla yapılan neşri metnin tamamını ihtiva etmekte olup matbu iki nüshaya dayanmaktadır. et-Temhîd üzerine Ebü’l-Kasım Abdülcelîl b. Ebû Bekir er-Rabaî ed-Dîbâcî (İbnü’s-Sâbûnî) et-Tesdîd fî şerhi’t-Temhîd adıyla bir şerh yazmıştır (Süleymaniye Ktp., Turhan Vâlide Sultan, nr. 20/1; Rabaî için bk. Hasan Hüsnî Abdülvehhâb, I, 390-391). Bekir Topaloğlu, "et-Temhîd", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/et-temhid--bakillani (03.01.2019). |
